Küçük işletmelerin en değerli kaynağı zaman ve paradır. Bu nedenle birçoğu, faaliyetlerini sürdürürken asıl olarak sadece ana alanlarına odaklanıyor ve bu yüzden pek çok yan!!! faaliyet alanı görmezden geliniyor. Bunun bir sebebi de bu yan alanların bilinmemesi ve sağlayabileceği katkıların yeterince anlaşılamamasıdır.
Bu yan alanlardan biri de patent, ticari marka, ticari sır ve telif haklarından oluşan fikri mülkiyet sistemidir. Fikri mülkiyet durumunuzun ne olduğunu bilmemek çok ciddi sonuçlara yol açabilir. Genellikle küçük işletmeler bir işin daha önce uygulanan biçiminin, şablonunun, hammaddesinin ya da tedarikçisinin aynen ya da benzer şekliyle kullanılarak ilerler. Bu durumun ülkemizdeki bilinen yansıma şekli usta – çırak ilişkisidir.
Belki onlarca yıldır aynı tedarikçiler, aynı üretim sistemi, aynı kalıp vb. aynı kaynaklar kullanıldığı için bu kaynakların nereden geldiği nasıl oluştuğu ve aslen üzerinde bir koruma olup olmadığı da sorgulanmaz.
Zannedilir ki bu tür durumlar sadece büyük şirketlerin sorunudur ve onları ilgilendirir. İşin ters tarafında sizin yaptığınız bir yeniliğin, kullandığınız markanın ya da geliştirdiğiniz bir üretim tekniğinin sadece sizde kalması ya da sizin inisiyatifinizle başkaları tarafından kullanılabilmesinin mümkün olduğunun pek bilinmemesidir. Ya da daha doğru bir tanımla yapılanın nasıl koruma altına alıp bu şekilde kalmasının sağlanacağının bilinmemesidir.
Küçük işletme sahiplerinin büyümek için veya hatta bunca rekabet içinde ayakta kalabilmeleri için fikri mülkiyet hakkında bilgi sahibi olmaları gerekiyor.
Fikri mülkiyet nedir?
Fikri mülkiyet; insanların düşünsel faaliyetleri ile ortaya çıkarttıkları fikir bazlı ürünleridir. Patent, marka , endüstriyel tasarım, telif, coğrafi işaret ve ticari sır kavramları ile açıklanırlar ve her birinin kendine özgü farklı koruma, yenileme ve kullanım şartları vardır. Farklı tanımlara rastlamakla birlikte Türük Patent Kurumunun yaptığı tanımlamalar üzerinden;
Patent: Patent, bir buluş üzerinde inhisarî (sadece patent sahibine ait) haktır; buluş ise, bir işin yeni bir şekilde yapılmasını sağlayan, veya bir soruna yeni bir teknik çözüm sağlayan, bir ürün veya süreçtir. Patent, ilgili buluş bakımından patent sahibine, genellikle 20 yıl olmak üzere, sınırlı bir süre için koruma sağlar.
Marka: Eski adı ile Alamet-i Farika, veya, Marka Adı, belli mal veya hizmetlerin belli kişi veya işletme tarafından üretildiğini veya sağlandığını belirleyen, ayırt edici bir işarettir. Bir Marka için koruma süresi 10 yıldır, ancak istenirse bu koruma süresi sınırsız şekilde yenilenebilir.
Endüstriyel Tasarım: Endüstriyel yolla veya el sanatları ile üretilen bir nesnenin dekoratif veya estetik özelliğidir; Tasarım tescili, yenilemelerle birlikte 25 yıla kadar koruma sağlar.
Telif Hakkı ve Ilgili Haklar: Telif Hakkı, edebi veya artistik eserlerin sahiplerine sağlanan hakları ifade eden bir hukukî terimdir. Yazılmış bir kitap, çekilmiş bir resim ya da yapılmış bir beste eser sahibi için telif hakkı tarafından korunan bir ayrıcalıktır
Coğrafî İşaret: Kökeni belli bir coğrafya olan ve ayrıca bu coğrafyadan kaynaklanan nitelikleri veya iyi şöhreti de haiz olan, malları ayırt etmek için kullanılan bir işarettir.
Ticari Sır / Açıklanmamış Bilgi, söz konusu türde bilgi ile normal şekilde iştigal eden kişiler tarafından genellikle bilinmeyen veya rahatlıkla erişilebilir olmayan, gizli olması nedeni ile ticari değeri olan ve yasal hakkı olarak bu bilgiyi kontrol altında tutan kişi tarafından gizli kalması için makûl önlemler alınan, koruma altındaki bilgidir.
Bunlara ek olarak Entegre Devre Topoğrafyası dediğimiz mikroçiplerin şemaları ve farklı tekniklerle üretilen bitki türleri de fikri mülkiyet çatısı altında değerlendirilmektedir.
Geçerli, Korunabilir Bir Fikri Mülkiyet Hakkınız Var mı?
İşinizi yaparken geliştirdiğiniz bir metod, bir kalıp, bir üretim tekniği, sizin tarafınızdan ortaya çıkartılmış bir tasarım ya da kullandığınız bir marka- logo var mı?
İşinize bağlı olarak burada ifade edilen kavramlar değişkenlik gösterebilir. Bir yayıncı olabilirsiniz ve kendiniz de bazı denemeler yapıyor olabilirsiniz. Bir kalıbın yerini, size ait bir beste ya da şiir alabilir. Zihinsel olarak üretilen hemen her şey fikri mülkiyetin alanına girer.
Bahsettiğimiz zihinsel üretim alanında ilk ya da tekse, mutlaka tescille koruma altına alınmalı ve bir değer olarak sizin ya da işletmenizin mülkiyetine kazandırılmalıdır.
Fikri mülkiyet hakları, bir sicilde kayıtlı tutulur ve sizin tarafınızdan ortaya konan tasarım, marka ya da buluşun gerçekten özgün olup olmadığı kontrol edilebilir. Bu yapmak için bir marka – patent vekilinden profesyonel yardım alabilirsiniz.
Bu haklarınızı lisanlama yoluyla kiraya verme, satma, belirli bir alanda kullanma vb. şekillerde başkalarının kullanımına açarak ek gelir elde edebilirsiniz. Hatta örneğin bir patenti tamamen başkasına satıp, bu patentin kullanılarak üretildiği her üründen belli bir komisyon bile almanız mümkün.
Geçerli, Korunan Bir Fikri Mülkiyet Hakkını İhlal Ediyor Olabilir Misiniz?
Ürünü ortaya çıkartmak için kullandığınız kalıp, paketlere bastığınız logo, kumaşlarınızdaki desen, her akşam mekandaki insanlara söylediğiniz şarkı kimin bilginiz var mı?
Acaba bu eserler üzerindeki yasal hakların durumu nedir biliyor musunuz? Yoksa kullandığınız kalıp bir Polonya firmasının Türkiye’de patentli bir ürünü ya da bir yerlerde duyduğunuz ve hoşunuza giden, işletmenizde banttan fon müziği olarak yayınladığınız o şarkı aslında bir İsveç gurubunun bestesi olabilir mi?
Bu ve benzeri eser ya da hakların sahiplerinin yasal açıdan bazı önemli hakları var ve bu hakların ihlal edenler üzerinde yıkıcı etkileri de oluşabilir.
Hayat bir anda ne kadar zorlaştı değil mi? Bir köşede kendi kendinize kısıtlı bir üretim faaliyeti gösteriyordunuz bir anda yasaları ihlal etme potansiyeli olan birine dönüştünüz.
Belki bu tür durumlar size hayal ürünü gibi geliyor ya da bana olmaz canım dedirtiyor hatta komplo teorisi gibi geliyor olabilir. Ama unutmayın internet ve sosyal medya mesafeleri o kadar yakınlaştırdı ki, akşam 5 dakika uğrayıp gelmişken sizinle kısa bir video çeken arkadaşınızın hesabı üzerinden arka fonda duyulan müziğin dünyanın neresine ulaşacağını kimse bilemez.
Fikri Mülkiyet Haklarınızı İzleyin
Fikri mülkiyet haklarını korumanın en garantili yolu tescille korumaktır. Ancak tescille korumak yasal olarak hak sahibi olanın siz olduğunuzu belirten bir durumdur ve tek başına, haklarınızın ihlal edilmesine, eserinizin başkası tarafından kullanılmasına ya da tasarımınızın çalınmasına engel değildir.
Bu durum sizin potansiyel gelirinizi düşüren, pazar payınızı direkt olarak azaltan dolaylı olarak da kötü ürünler yapan taklitçiler nedeniyle sizin ürününüzde pazardaki itibarını kaybetmektedir.
Bu nedenle yasal olarak tescille koruduğunuz haklarınızın başkası tarafından izinsiz kullanılıp kullanılmadığını izlemeniz gerekiyor. Bu işin sicil üzerinden birebir ya da benzer tescil girişimlerini engellemek üzere takibi mümkün. Ancak mesela yılda ortalama 100 binin üzerinde marka tescil başvurusu yapılıyor desek, bu kadar çok marka içinde acaba benimkine benzer var mı? Diye bir araştırmayı sizin yapma şansınız yok. Bu konuda da bir marka – patent vekilinden yardım alabilirsiniz. Özel yazılımlar eşliğinde düzenli olarak bu takibi sizin için yapabilirler.
