Türkiye, binlerce yıl öncesine dayanan tarihi ve coğrafi konumu nedeniyle sahip olduğu özgün yerleşimi ile yüzyıllardır pek çok kültüre beşiklik etmiştir. Binlerce yıllık kültür birikimi bazı yörelere başka bir yörede bulunmayacak nimetler bahşetmiştir. Malatya kayısısı Malatya’da yenir. Otlu peyniri Van’da, köfteyi İnegöl’de, zeytini ise Gemlik’te yemek gerekir.
Marka, patent tasarım nasıl belli bir zihinsel yaratıcılığı ve emeği koruma altına alıyorsa Coğrafi işaretler de belli bir yöreye has sadece orada bulunabilen insan veya doğa ürünlerini koruma altına alır. Coğrafi işaret; belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleriyle kökeninin bulunduğu bir yöre, alan, bölge veya ülke ile özdeşleşmiş bir ürünü gösteren işarettir. Coğrafi işaretler konusunda bir ayrım yapılmıştır.
Bazı ürünler menşe işareti bazıları ise mahreç işareti olarak korunurlar. Menşe işareti; coğrafi sınırları belirlenmiş bir yöre, alan, bölge, çok özel durumlarda ülkeden kaynaklanan, belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleriyle bu yöre, alan veya bölge ile özdeşleşmiş yöre, alan, bölgeye özgü doğa ve insan faktöründen kaynaklanan, üretimi, işlenmesi ve diğer işlemlerin tümüyle bu yöre, alan veya bölge sınırları içinde üretilen bir ürünü tanımlamaktadır. Menşe adı, menşe adına konu ürünün tamamı ile tanımlanan yerde üretilmiş olmasını gerektirir. Örnek olarak; Çerkez Peyniri, Van Otlu Peyniri, Anzer Balı’nı verebiliriz. Bu ürünler, ait oldukları coğrafi bölgenin dışında üretilemezler. Çünkü ürün, niteliklerini, ancak ait olduğu yöre içinde üretildiği takdirde kazanabilir. Bal her yerde baldır. Ancak farklı ve özel olduğuna inanılan bir balın ANZER BALI olarak korunabilmesi ve Coğrafi işaret hakkına sahip olanlar dışında başka kimse tarafından bu hakkın kullanılmamasının sağlanabilmesi için söz konusu balın ANZER yaylasında üretilmesi ve o yörenin doğal şartlarından ortaya çıkması gerekir.
Menşe işaretinden farklı olarak Mahreç işareti; coğrafi sınırları belirlenmiş bir yöre, alan veya bölgeden kaynaklanan, belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleriyle bu yöre, alan veya bölge ile özdeşleşmiş bir ürün olması yanında, üretimi, işlenmesi ve diğer işlemlerinde en az birinin belirlenmiş, yöre, alan veya bölge sınırları içinde üretilen ürünün belirleyici işaretidir. Mahreç işaretine konu ürünün özelliklerinden en az birinin o yöreye ait olmakla birlikte, yöre dışında da üretilebilmesi söz konusudur. Trabzon ekmeği de bu konuda örnek olabilir. Mahreç işaretini taşıyacak ürünler, ait oldukları coğrafi bölgenin dışında da üretilebilirler. Ancak bu üretimde, ait oldukları coğrafi bölgeye ait hammadde ve üretim yöntemlerinin aynen kullanılması ve ürünün kalitesinin aynı olması gereklidir. Türkiye’nin hemen her tarafında çiğköfte yapılmakta ve tüketilmektedir. Ancak bir çiğköftenin URFA ÇİĞKÖFTESİ adını taşıyabilmesi için ait olduğu yöreye ait üretim yöntemi veya malzemenin kullanılması şarttır.
YÖRESEL ÜRÜNE KİŞİSEL TESCİL OLMAZ!
Coğrafi işaretin tescili, coğrafi işarete konu ürünün üreticisi olan üretici birlik ya da topluluğu veya yöre ile ilgili kamu kuruluşları tarafından yaptırılabilmektedir. Bu durumun tek istisnası, ilgili ürünü üreten tek bir kişi ya da ailenin olmasıdır. Uygulamada daha çok ticaret odaları ve esnaf kuruluşları bu konuda başvuru yapmaktadır. Örneğin ANTEP FISTIĞI ibaresinin tek bir kişi adına coğrafi işaret olarak tescili düşünülemez, bu nedenle esnaf kuruluşları veya sanayi odaları gibi mesleki kuruluşların ya da geniş tabanlı sivil toplum kuruluşlarının bu tür başvuruları yapmaları yerinde olacaktır. Hakkın ihlali durumunda koruma da daha kolay olacaktır. Bir isim ürünün adı haline gelmişse artık coğrafi işaret korumasından söz edilemez. Yine kamu yararına ve genel ahlaka aykırı isimlerin coğrafi işaret koruması alması düşünülemez. Ülke dışında da coğrafi işaret tescili yapılabilir. Ancak bunun için tescili istenen her ülkede ayrı ayrı müracaat yapmak gerekir. Malatya Kayısı’sının AB başvuru süreci tamamlanmış ve tescil alınmıştır.
HAKSIZ KULLANIMA AĞIR CEZALAR VAR
Coğrafi işaretlerin haksız kullanımı, yanıltıcı şekilde ibareler kullanılması kanunen bazı müeyyidelere tabi tutulmuştur. Tıpkı marka, patent ve tasarımların korunmasında olduğu gibi izinsiz ve haksız olarak bir coğrafi işareti kullananlar için hapis, para ve ticaretten men cezaları öngörülmüştür. Coğrafi işaret kavramı ülkemizde yeni yeni gündeme gelen bir kavramdır. Yöresel ve ulusal değerlerin korunması için meslek odaları harekete geçmeli ve yörelerine özgü lezzetlerin ve ürünlerin nesiller boyu bozulmadan devam ettirilmesi için coğrafi işaret tescili yaptırmalıdırlar.
Dünya markası yaratmaya çalışan Türkiye, belki de bildiğimiz anlamda endüstriyel bir ürün yerine, coğrafi işaretleri ile bir marka haline gelecektir
